Vaspitni uticaj književnosti za decu i razvoj socijalno poželjnog ponašanja učenika mlađih razreda osnovne škole

Abstract

Doktorska disertacija Vaspitni uticaji književnosti za decu na razvoj socijalno po željnog ponašanja učenika mlađih razreda osnovne škole ima za cilj da utvrdi koliko sadržaji nastavnog programa za srpski jezik, za učenike od 1. do 4. razreda, koji se odnose na segment književnosti za decu, doprinose negovanju i razvijanju socijalno poželjnog ponašanja učenika. Književnoumetnički tekstovi i dela književnosti za decu, koja se prezentuju valjanom nastavom, imaju značajan uticaj na socijalizovanje i humanizovanje ličnosti učenika. Oni, takođe, doprinose razvijanju vrlina, moralnih shvatanja, pozitivnih navika i socijalno poželjnog ponašanja učenika. Sveukupno gledano, delovanje nastave književnosti u mlađim razredima osnovne škole upotpunjuje vaspitno delovanje škole i doprinosi razvoju ukupnih potencijala učenika. Vaspitni uticaji su, u suštini, veoma složeni i uslovljeni brojnim faktorima. Osnovna intencija ovog rada bila je da se utvrdi na koji način i koliko tekstovi književnosti za decu, koji se obrađuju na časovima srpskog jezika, određuju razvoj socijalno poželjnog ponašanja učenika u mlađim razredima osnovne škole. U našem istraživanju je ispitivano koliko učenici prepoznaju socijalno poželjne pokazatelje (vrednosti) koje poseduju tekstovi književnosti za decu. Ove vrednosti su izražene kroz sadržaje, postupke i ponašanja likova, poruke i ideje tekstova. Posredstvom kvalitetne nastave i metodičkih postupanja učitelja ove vrednosti se internalizuju i postaju deo repertoara ponašanja učenika. Po svojim osnovnim obeležjima ovo istraživanje se može označiti kao ex post facto, a njegovo ključno obeležje je interdisciplinarni pristup. Osnovni izvori podataka jesu stavovi učenika 4. razreda i njihovih učitelja, dobijeni anketnim upitnicima, sastavljenim za potrebe ovog rada, po principu skala procene Likertovog tipa. Istraživanje je realizovano tokom maja i juna 2013. godine na uzorku (N=290) učenika i (N=175) učitelja iz osnovnih škola na teritoriji grada Beograda, pomoravskog, podunavskog i šumadijskog okruga. Dobijeni podaci su statistički obrađeni i analizirani kvantitativno i kvalitativ- no. Nalazi istraživanja pokazuju da tekstovi (dela) književnosti za decu imaju dobre mogućnosti vaspitnog uticaja na učenike. Učenici prepoznaju socijalno poželjne vrednosti izabranih tekstova i pokazuju izraženu osetljivost za socijalno poželjne postupke i ponašanja likova iz tekstova. Takođe, učenici u našem istraživanju imaju izražena čitalačka interesovanja, pa se o pomenutoj „krizi čitanja“ ne može govoriti. Analizom nastavnog programa za uče- nike mlađih razreda utvrđeno je da u nastavnom planu postoje književni tekstovi koji imaju izražene vaspitne potencijale u ostvarivanju vaspitnih ciljeva i zadataka nastave književnosti. U nastavnom planu je mali broj tekstova koji naslovom i tematskim okvirom eksplicite usmeravaju prema socijalno poželjnim vrednostima učenika. Stavovi učitelja u ovom istraživanju su pokazali da su oni nezadovoljni kvalitetom nastavnog programa srpskog jezika u delu književnosti. Takođe, sebe smatraju osposobljenim, motivisanim i uspešnim na planu razvijanja socijalno poželjnog ponašanja učenika posredstvom nastave književnosti. Međutim, rezultati su pokazali da se učitelji posle izvesnog vremena „učaure“ u postojeća metodička znanja i šablonizirane nastavne aktivnosti. Drugim rečima, istraživanje je doprinelo da se istakne važnost kvalitetnog metodičkog postupanja učitelja. Ono treba da bude primereno uzrastu i imanentnoj prirodi književnoumetničkih tekstova. Takva postupanja učitelja će dodatno ojačati potrebu dece za čitanjem književnih ostvarenja, ali i upotpuniti, između ostalih, i vaspitne potencijale književnosti za decu.

Doctoral dissertation “Educational influence of literature for children on development of the socially desirable behaviour of pupils in lower grades of elementary schools”, aims to determine how the Serbian language curriculum content, for pupils of 1. to 4. grades, which includes literature for children, contributes to the nurturing and development of the socially desirable behaviour of pupils. Literary and artistic texts and literary works for children, if presented in a valid manner, have a significant impact on socializing and humanizing the personality of a pupil. They also contribute to the development of virtues, moral beliefs, positive habits and socially desirable behaviour of pupils. Overall, the effect of teaching literature in the elementary grades complements the educational activities of the school itself and contributes to the development of the pupils' overall potentials. Educational influences are, in fact, very complex and conditioned by many factors. The main intention of this thesis was to determine in what manner and to what extent literary texts for children, processed in the Serbian language classes, define development of the cocially desirable behaviour of pupils in lower grades of elementary schools. In our study we investigated how pupils identify socially desirable parameters (values) which the literary texts for children contain. These values are given in contents,actions and behaviours of characters,messages and ideas of texts. Through quality teaching and methodical treatment of teachers these values internalize and become part of the repertoire of pupils' behaviour. According to its basic characteristics this research can be designated as an ex post facto, and its key feature is interdisciplinary approach. The main sources of informations are those of the 4. grade pupils and their teachers, obtained through questionarries, drawn up for the purposes of this thesis, according to the evaluation principle Likert's type of scale. The research was carried out during May and June 2013. year on sample (N=290) pupils and (N=175) teachers from elementary schools on the territory of the city of Belgrade, Pomoravlje, Podunavlje and Šumadija districts. Obtained data were statistically processed and analyzed quantitatively and qualitatively. The research results indicate that texts (works) of literature for children have good potentials for educational impact on pupils. The pupils recognize the socially desirable values of selected texts and demonstrate a marked sensitivity to socially desirable actions and behaviors of the characters in texts. The pupils in our research have also expressed a great interest in reading, so, we cannot talk about the aforementioned „reading crisis“. Analyzing the educational curriculum for pupils in lower grades it has been found that in the curriculum there are literary texts which contain educational potentials to achieve educational goals and objectives in literature teaching. In the curriculum, there is a small number of texts whose titles and explicit thematic frameworks direct towards socially desirable values of pupils. Attitudes of teachers in this research have shown that they are dissatisfied with the quality of the Serbian language curriculum in the field of literature. They also consider themselves qualified, motivated and successful in terms of the development of socially desirable behavior of pupils through teaching literature. However, the results have shown that the teachers after a certain time „get cocooned“ in existing methodical knowledge and stereotyped educational activities. In other words, the research has contributed to highlighting the importance of quality and methodical treatment of teachers. Such treatment should be age appropriate and appropriate to the immanent nature of the literary and artistic texts. Such conduct of the teachers will further strengthen the pupils' need to read literary works, and will also complement, among others, the educational potentials of the literature for children.