Kognitivni faktori efekta okvira u zadacima odlučivanja

Abstract

Uokviravanje rizičnog izbora podrazumeva naglašavanje pozitivnih, odnosno negativnih aspekata ishoda sigurne i ishoda rizične opcije. U zadacima odlučivanja, efekat okvira označava promene redosleda preferencija donosioca odluke koje zavise od promena opisa ishoda. Cilj istraživanja je bio definisanje uslova u kojima okvir utiče (i u kojima ne utiče) na odlučivanje, odnosno mapiranje prostora u kom se može očekivati da okvir promeni izbor izmeĎu rizične i nerizične opcije. Sprovedeno je šest eksperimentalnih studija koje su bile usmerene na ispitivanje uticaja parametara dubinske i površinske strukture zadataka odlučivanja na veličinu i smer efekta okvira rizičnog izbora, u tri domena odlučivanja: domenu ljudskih života, monetarnom i medicinskom domenu. Nalazi upućuju na zaključak da postoje uslovi koji potiču od strukture zadatka rizičnog izbora u kojima okvir može da utiče na odlučivanje. Faktori koji ograničavaju prostor u kom okvir deluje su nepotpuna dubinska struktura i specifični složaj parametara površinske strukture. Sa druge strane, postoje i uslovi zadatka u kojima odluke ispitanika ostaju imune na dejstvo okvira. Pre svega, to je potpuna dubinska strukturisanost zadataka rizičnog izbora koja ne ostavlja prostor za dejstvo okvira. Načelno, dubinska struktura utiče na postojanje, a površinska na veličinu efekta okvira, pri čemu okvir drugačije utiče na rizično odlučivanje o tuĎim životima, o novcu i o sopstvenom zdravlju. Nalazi su razmotreni u svetlu deskrptivnih modela teorije izgleda i teorije nejasnih tragova i normativne teorije očekivane korisnosti.

The risky choice framing refers to emphasizing of either positive or negative aspects of outcomes of sure and risky option in decision-making tasks. The framing effect is observed when different descriptions of the same outcome lead to the preference reversal. The aim of the conducted study was to map the situations in which framing will change the choice between sure and risky option, or more specifically, to define task conditions under which frame influences (and under which it does not influence) decision making. Persistence and size of a risky choice framing effect were tested in six experimental studies by varying the parameters of deep and surface structure of decision tasks, in three domains of decision making (lives, money and health). Results show that framing effects are limited by the specific parameters of both deep and surface structure of decision tasks. Incomplete deep structure of task, as well as some aspects of surface structure, are underpinning factors of framing effect. On the other hand, with fully described problems with no ambiguity regarding the outcomes (tasks which had complete deep structure), no framing effects emerged. In conclusion, a deep structure of the task defines persistence of framing effect, while surface structure influences the size of the framing effect. Besides, framing shows different patterns of effects on decisions about health, money and human lives. Alternative explanations of the findings and implications are discussed in light of both descriptive (prospect theory and fuzzy trace theory) and normative (expected utility theory) theories of decision-making.