Odnos egzekutivnih funkcija i crta ličnosti

Abstract

Egzekutivne funkcije mogu se definisati kao kontrolni mehanizmi koji upravljaju brojnim kognitivnim potprocesima. Savremena shvatanja egzekutivnih funkcija idu u pravcu identifikovanja različitih međusobno povezanih, ali ipak odvojivih egzekutivnih procesa, kao što su premeštanje, ažuriranje i inhibicija. Premeštanje predstavlja sposobnost da se pažnja efikasno prebacuje i vraća sa jedne na drugu operaciju ili deo zadatka, ažuriranje se odnosi na prikladno revidiranje informacija u radnoj memoriji u skladu sa njihovom važnošću za zadatak koji se obavlja, a inhibicija na sposobnost uzdržavanja od dominantnog odgovora u situaciji kada on nije poželjan. I dok je povezanost egzekutivnih funkcija sa drugim kognitivnim dimenzijama, kao što je inteligencija, već demonstrirana, odnos sa crtama ličnosti predstavlja neistraženo polje, iako određeni nalazi posredno ukazuju na veze između ova dva domena. Doktorska disertacija postavlja tri osnovna cilja – replikaciju pomenute trofaktorske strukture egzekutivnih funkcija, istraživanje povezanosti egzekutivnih funkcija i crta ličnosti i pravljenje baterije testova egzekutivnih funkcija koja bi bila pogodna za grupno zadavanje preko računara. Za potrebe istraživanja je konstruisano / adaptirano devet zadataka egzekutivnih funkcija, pri čemu su po tri zadatka bila namenjena merenju svake egzekutivne funkcije (zadaci plus-minus, slovo-broj i lokal-global merenju premeštanja, zadatak „budi u toku“, zadatak pamćenja slova i spacijalni 2-unazad zadatak merenju ažuriranja i Strupov zadatak i zadaci stop-signal i levo-desno merenju inhibicije). Kao crte ličnosti koje će biti uključene u istraživanje izabrane su dimenzije neroticizam, ekstraverzija, otvorenost, saradljivost i savesnost iz modela Velikih pet, dezintegrisanost i amoralnost, u skladu sa savremenim teorijama ličnosti koje postuliraju više od pet osnovnih dimenzija individualnih razlika u konativnom domenu. Uzorak od 190 studenata psihologije Filozofskog fakulteta u Beogradu uradio je devet zadataka namenjenih proceni egzekutivnih funkcija i popunio inventare kojima se mere pomenutih sedam crta ličnosti. Rezultati istraživanja pre svega ukazuju na postojanje tri nezavisne egzekutivne funkcije – premeštanja, ažuriranja i inhibicije. Nezavisnost ovih funkcija veća je nego što je to slučaj u nalazima ranijih istraživanja, što bi se najpre moglo objasniti selekcionisanom prirodom uzorka u ovom istraživanju. U pogledu drugog cilja, identifikovano je nekoliko značajnih povezanosti između domena egzekutivnih funkcija i domena crta ličnosti...

Executive functions are usually defined as control mechanisms that regulate the operation of numerous cognitive subprocesses. Contemporary conceptions of executive functions are oriented toward identifying a set of related, although mutually separate executive processes, such as shifting, updating and inhibition. Shifting is the ability to efficiently switch attention back and forth between operations or subtasks, updating refers to appropriate reviewing of information in working memory according to their importance within the given task, and inhibition is defined as the ability to refrain from giving the dominant response in situations when this is not desirable. In contrast to a multitude of findings supporting the relations of executive functions with other cognitive domains, the relation between executive functions and personality traits remains mostly uninvestigated, with only a small number of findings indirectly supporting such a connection. This doctoral dissertation has three main goals – replication of the aforementioned three-factor structure of executive functions, investigation of relations between executive functions and personality traits, and construction of a computer based battery of tests of executive functions. Nine executive function tasks were constructed / adapted for the purpose of the research, with three tasks tapping each of the functions (plus-minus, number-letter, and local-global tasks assessing shifting, “keep track”, letter memory and spatial 2-back tasks measuring updating, and Stroop task, stop-signal and left-right tasks tapping inhibition). The dimensions from the Big Five model - neuroticism, extraversion, openness, agreeableness, and conscientiousness, along with disintegration and amorality, were chosen as measures of participants’ personality traits, which was in line with contemporary personality theories identifying more than five basic dimensions of individual differences in conative domains. A sample of 190 students of psychology from the Faculty of Philosophy in Belgrade has completed the nine executive function tests and inventories assessing the seven mentioned personality traits. The results of the research indicate the existence of three independent executive functions – shifting, updating and inhibition. Independence of these functions is larger than had previously been demonstrated, which could most likely be explained by the sampling strategy of our research. Regarding the second goal of the dissertation, several significant correlations between the domains of executive functions and personality traits were identified...