Racionalnost saznanja: metateorijska i metodološka analiza formalnih kognitivnih teorija

Abstract

Predmet metateorijske i metodološke analize u ovoj tezi je naučni status koncepta racionalnosti saznanja u kompjutacionoj kognitivnoj psihologiji (KKP). Na prvom nivou analize, racionalnost se analizira kao predmet proučavanja kognitivne psihologije. U tom proučavanju je moguće doći do zaključka o tome da je neka kognitivna funkcija racionalna ili da je ograničeno racionalna: ovo empirijsko pitanje je karakteristično za savremenu debatu o racionalnosti. Na drugom nivou analize, racionalnost predstavlja teorijski i metodološki koncept koji je a priori ugra en u temelje savremene kompjutacione kognitivne psihologije. Centralni cilj analize koja se predstavlja u ovoj tezi jeste rasvetljavanje odnosa između ova dva koncepta racionalnosti. Analiza je organizovana u šest celina. U I delu teze uvodimo razliku izme u racionalnosti kao predmeta proučavanja i kao okvira za a priori teorijske i metodološke odluke u KKP. Kroz konceptualnu i dijahronu analizu razvoja teorija odlučivanja u društvenim naukama pokazujemo kako dolazi do razvoja savremene suprostavljenosti izme u normativnih i deskriptivnih teorija u kognitivnim naukama. Uvodimo Andersonovu paradigmu racionalne analize kao centralnu metodološku pretpostavku savremenih racionalnih teorija i dajemo kratak pregled analiza koje slede. U II delu teze dajemo kompletnu kritičku analizu teorijske strukture kognitivne psihologije kao prirodne nauke o kognitivnim funkcijama. Prvo diskutujemo osnove bihejvioralne metodologije merenja neopservabilnih, internih konstrukata, što je centralni teorijski problem psihologije kao nauke uopšte, i pokazujemo na koji način je ovaj problem povezan sa problemom aksiomatizacije teorija odlučivanja. Zatim detaljno diskutujemo teorijske koncepte KKP kroz tri aktualne paradigme: simbolicističku, konekcionističko-emergentističku i konstruktivističko-enaktivističku. Diskutujemo tipologiju naučnih objašnjenja u ovim teorijskim paradigmama. Pokazujemo da neki delovi naučnog programa standarde simbolicističke KKP uopšte ne podležu mogućnosti falsifikacije. Konačno, definišemo metateorijski okvir za analizu formalnih kognitivnih teorija: skup teorijskih pojmova na osnovu kojih se formiraju pozicije racionalnih teorija i teorija ograničene racionalnosti u debati o racionalnosti...

The subject of the present meta-theoretical and methodological analysis is the scienti c status of the concept of rationality of cognition in Computational Cognitive Psychology (CCP). On the rst level of analysis rationality is constrained as a subject matter of cognitive psychology, and only on this level of analysis it is possible to reach a conclusion on whether a cognitive function is rational or not. This empirical question is characteristic of the contemporary rationality debate. On the second level of analysis, rationality stands as a theoretical and methodological concept which is built a priori in the foundations of the contemporary CCP. The central goal in this thesis is to clarify the relationship between these two concepts of rationality . In Part I we introduce the distinction between (i ) rationality constrained as a subject matter of CCP and (ii ) rationality constrained as a framework for theoretical and methodological decisions a priori in CCP. Through conceptual and diachronic analysis of the development of decision theories in social sciences we demonstrate the development of the contemporary opposition between normative and descriptive theories in cognitive science. We introduce Anderson's rational analysis as a central methodological assumption of rational theories and provide a short overview of the discussions that follow. In Part II we provide a complete critical analysis of the theoretical structure of CCP as a natural science of cognitive functions. We rst discuss the foundations of the behavioural approach to the measurement of internal constructs, which presents the central theoretical problem of scienti c psychology in general, and demonstrate the way that this problem is related to the problem of the axiomatization of decision theories. Then we provide a detailed discussion of CCP in three actual theoretical paradigms: symbolicistic, connectionist-emergentistic and constructivist-enactivistic.We discuss the typology of scienti c explanation involved in these theoretical paradigms. We demonstrate that some parts of the program of the standard symbolicistic CCP cannot be falsi ed by means of standard behavioural methodology. Finally, we de ne a meta-theoretical framework for the analysis of formal cognitive theories: a set of theoretical concepts upon which the positions of rational theories and theories of bounded rationality are developed in the rationality debate.