Uticaj uslova gajenja na morfološke i hemijske osobine i biološke efekte ekstrakata Arnica montana L.

Abstract

Arnica montana L. (Asteraceae) je višegodišnja planinska biljka čije se cvetne glavice (Arnicae flos) uglavnom koriste za spoljašnju upotrebu kod modrica i uganuća u fitofarmaceutskim preparatima kao što su masti, kreme i gelovi. Do pre par godina svetsko tržište pomenute sirovine je zadovoljavano isključivo iz spontanog resursa, ali su biljne populacije, zbog prekomernog sakupljanja, znatno degradirane, zbog čega je u većini evropskih zemalja stavljena zabrana za njeno dalje sakupljanje iz prirode. Obzirom da tražnja za ovom sirovinom na tržištu ne opada, kultivacija arnike se nameće kao jedino održivo rešenje zadovoljenja potreba farmaceutske industrije. Budući da A. montana (narodni naziv – arnika) nije autohtona biljna vrsta za područje Srbije, iako se spontano javlja u planinskim oblastima nekih susednih zemalja i Balkanskog poluostrva uopšte, cilj ovih istraživanja je bio da se iznađe tehnološko rešenje njivske proizvodnje na osnovu ispitivanja uticaja vremena zasnivanja, primene đubrenja i tipa sadnica. U istraživanju su pored cvetne glavice, kao glavne droge, posmatrani i podzemni organi arnike: rizom i koren, kao sporedne sirovine. Prva faza eksperimentalnog rada obuhvatila je trogodišnji tro-faktorijalni poljski ogled načina proizvodnje arnike, pri čemu su se kao faktori ispitivali: vreme zasnivanja useva (prolećna i jesenja sadnja), đubrenje (stajnjak i NPK) i način zasnivanja useva (iz semena i klonskom propagacijom – deobom bokora). U drugoj fazi eksperimenta, izvršena je karakterizacija sirovine u smislu njene brze identifikacije, hromatografskim tehnikama identifikovani su prisutni sekundarni metaboliti i određen njihov sadržaj u ispitivanim uzorcima i testirani su biološki efekti odabranih ekstrakata. Ispitivanja su vršena na ogledu postavljenom 2008. godine na lokalitetu Kaluđerskih bara (1008 m n.v.), na planini Tara, u krugu rasadnika Nacionalnog Parka „Tara“. Obzirom na to da arnika prvu vegetaciju provodi u fazi rozete sva merenja morfoloških parametara, prinosa i hemijskih karakterizacija sirovina vršena su tokom 2009. i 2010. godine. Na ogledu su praćeni sledeći parameri: prečnik rozete, visina cvetnog izdanka, broj cvetnih izdanaka, broj cvetnih glavica, prečnik cvetne glavice, broj sekundarnih rozeta. Određeni su sledeći prinosi: prinos cvetne glavice, prinos rizoma, prinos korena i prinos etarskog ulja (rizoma i korena)...

Arnica (Arnica montana L., Asteraceae) is a perennial mountain plant whose flower heads (Arnicae flos) are mainly used for topical treatment of bruises and sprains in phytopharmaceutical preparations such as ointments, creams and gels. Until few years ago, the world market demand for this raw material was almost exclusively covered from the spontaneous resources, but plant populations are, due to overcollecting, significantly degraded, what caused prohibition of its collection from the wild in most of European countries. Since the demand for this raw material on the market is constant rise, cultivation arnica is imposed as the only sustainable solution to meet the needs of the pharmaceutical industry. Since the A. montana plant specie is not native to the region of Serbia, although it occurs spontaneously in some mountain areas of neighboring countries and the Balkans in general, the aim of this study was to find a suitable technology solution of field cultivation based on the examination of induced various ecological factor effects. In this research, beside observations connected with flower heads, as the main drug, underground parts of arnica: rhizome and roots, were also studied as side products. The first phase of the experimental work included a three-year three-factorial field experiment in different modes of production, where as the factors examined: time of plantation establishment (spring and autumn planting), fertilization (manure and NPK) and methods of propagation (from seed and clonal propagation - division of the tuft). In the second phase of the experiment, characterization of the raw material was carried out in the terms of its rapid identification, qualitative evaluations based on the content of secondary metabolites and testing of biological effects of extracts obtained. Tests were performed on the field experiment conducted in 2008 at locality of Kaludjerske Bare (1008 m) on mountain Tara, in area of Nursery production department of the National Park "Tara". Since arnica its first vegetation remains in the rosette phenophase, all measurements of morphological parameters, yields and chemical characterizations of raw materials was carried out in 2009 and 2010 year...