Dendroklimatološka istraživanja hrasta sladuna (Quercus fraintto Ten.) na području Šumadijskog okruga

Abstract

U ovoj doktorskoj disertaciji korištena je naučna metoda – dendroklimatologija. Njeni prvi počeci su u SAD-u, u prvoj polovici 20-og veka. Tema ove doktorske disertacije su dendroklimatološka istraživanja hrasta sladuna na području Šumadijskog okruga. Obilaskom i rekognosciranjem terena utvrđeno je 5 lokaliteta na kojima ima najviše šuma hrasta (Quercusfrainetto Ten.) generativnog porekla. Treba napomenuti da je u Šumadiji hrast sladun generalno dosta posečen – iskrčen, ali na ovom području još uvek postoje šume hrasta sladun, u kojima se mogu vršiti dendroklimatološka istraživanja. Tih 5 lokaliteta pripadaju teritorijalnoj ŠG "Kragujevac". Na tih 5 lokaliteta postavljeno je 5 stalnih oglednih polja. Ogledno polje je moralo ispunjavati sledeće kriterijume: 1) gde je hrast sladun u najvećem broju, (Lokacije) gore navedene; 2) da po polju ima najmanje 50 stabala hrasta sladuna (ogledna polja defininisana su prvenstveno brojem stabala – 50 – a ne veličinom oglednog polja); 3) gde su šume hrasta sladuna generativnog a ne izdanačkog porekla; 4) da su starosti najmanje 80 godina, očuvane sastojine; 5) da su dobrog sklopa; 6) da su očuvane strukture i 7) da su u državnom vlasništvu. Na tih 5 oglednih polja radjeno je sledeće: Najpre je izvršeno postavljanje i označavanje oglednih polja. (spoljne granice). Za to je korištena bela boja. Sva stabla na svim oglednim poljima su numerisana. Merenje prečnika obavljeno je instrumentom – prečnicom – na visini prsa od 1,3 m dva puta s tačnošću od 0,1 cm. Na temelju toga su izračunati srednji prečnici. Merenje visine stabala – visine do prve zelene grane, kao i dužine krošnji – korišten je visinomjer Vertex III – s tačnošću od 0,1 m. U svakom debljinskom stepenu iznad taksacione granice izbušeno je po 5 stabala u svakom debljinskom stepenu kako bi uzorak bio valjan (to je prosečno 30 stabala po oglednom polju) i kako bi svi debljinski stepeni bili uključeni u dendrometrijsku analizu. (Korišteno je Preslerovo svrdlo). Širina godova je značajna veličina, koja je na kraju iskorištena za dijagrame i grafikone za indeks debljinskog rasta. Za indeks debljinskog rasta korišteni su obrađeni klimatološki i dendrometrijski podaci. Na svakom oglednom polju posečeno je jedno stablo srednje sastojine za analizu stabala – princip stabla srednjeg sastojinskog stabla. Na temelju analize stabla izračunati su debljina, visina i zapreminski prirast. Budući da je suština ovog rada dendroklimatologija, u dendroklimatološkim istraživanjima najviše se koristi debljinski prirast – godovi, širina godova. Na svakom oglednom polju iskopan je po jedan pedološki profil za analizu tla i napravljeno je jedno fitocenološko snimanje. Za svaki uzorak detaljno je opisano pistaništa (uslovi staništa) i opis karakteristika sastojine. Za svako stablo u svim oglednim poljima izračunati su: (Ds – srednji promjer sastojine, Hs – srednja visina sastojine, Hzg – visina do prvezelene grane, L – dužina krošnje, V – zapremina po ha, Itv – tekući zapreminski prirast koji se uvek prikazuje u šumarskim istraživanjima po ha, a G – temeljnica je bitan pokazatelj u prikazu razvoja sastojine. Obrada podataka obavljena je standardnom matematičko-statističkom metodom koja se inače koristi u šumarstvu. Visinske krive izrađene su za svako ogledno polje, kao i krive dužine krošnje, te krive visina, do prve zelene grane. Za visinsku krivu korištena je Lorayeva funkcija. Na temelju analize stabla utvrđen je ukupni i trenutni prirast, te debljina, visina i volumenski rast. Svi klimatski parametri dobiveni su s meteorološke stanice Kragujevac. Obrada klimatskih i meteoroloških podataka provedena je prema metodi T h o r n t h w a i t e i L a n g. Korištena je metoda klimatskog dijagrama premaWalteru i Leichtu. Zatim su ti obrađeni meteorološki i klimatološki podaci stavljeni u korelaciju sa dendrometrijskim podacima, kako bi se dobio koeficijent korelacije. Na kraju, da bi se došlo do ključnog zaključka – koliki je indeks debljinskog rasta, te ekstrakcija klimatskog signala, korišteni su softverski paketi (Coffechai Arstan). Najvažniji naučni doprinos ove disertacije prvenstveno se ogleda u činjenici da su rezultati svih mjerenja korišteni za utvrđivanje trendova rasta stabala, zavisno o klimatskim parametrima. Na kraju su doneseni odgovarajući zaključci o klimatskim uticajima na istraživano područje – područje Šumadije. Važno je istaknuti, što se naučnog doprinosa tiče, da je s ovog područja dobivena jedinstvena baza podataka na područiju Šumadije koja do sada nije postojala, a to su baze podataka: klimatska, hidrološka, edafsko-geološka, šumarska s detaljnim podacima o biljnom i životu životinja. Ovi podaci mogu biti solidna osnova za neka buduća istraživanja u području dendroklimatologije.