Diverzitet i distribucija peščanih mušica(diptera, phlebotominae) na teritorijisrbije

Abstract

Flebotomine (Diptera, Psychodidae, Phlebotominae) su veoma mali insekti nežne građe, koji su kod nas poznati kao peščane mušice ili papatači. Ženke ovih insekata imaju hematofagni režim ishrane i od davnina su poznate kao vektori različitih oboljenja. Najveći epidemiološki značaj flebotomine imaju kao vektori parazitskih protozoa iz roda Leishmania (Protozoa, Kinetoplastida) uzročnika lajšmanioza. Pored lajšmanioza, peščane mušice su vektori više vrsta arbovirusa, od kojih su svakako najznačajniji napuljski i sicilijanski serotipovi (Phlebovirus, Bunyaviridae) koji kod ljudi izazivaju flebotomsku tj. papatačijevu/papatačku groznicu. Peščane mušice su u Srbiji igrale veoma značajnu ulogu u drugoj polovini XX veka u period velikih epidemija lajšmanioze i papatačijeve groznice. Istraživanja peščanih mušica na teritoriji Republike Srbije sprovedena su u periodu od 1947. do 1990. godine. Tom prilikom registrovano je prisustvo 7 vrsta: Phlebotomus papatasi, P. neglectus, P. tobbi, P. perfiliewi s.l., P. sergenti s.l., P. simici i P. balcanicus. Nakon što je uočeno da broj peščanih mušica iz godine u godinu opada kao i da nema novih prijavljenih slučajeva lajšmanioze, istraživanja peščanih mušica u Srbiji su obustavljena. Pored toga što se u našoj državi lajšmanioza smatra davno iskorenjenom bolesti, u protekloj deceniji prisustvo sporadičnih slučajeva lajšmanioze kod ljudi, povećan broj registrovanih slučajeva autohtone lajšmanioze kod pasa kao i sumnja da je prisutan određeni broj nedijagnostikovanih tj. asimptomatskih slučajeva ukazali su na mogućnost cirkulacije bolesti u Srbiji. Obzirom da je lajšmanioza oboljenje čiji se prouzrokovač prenosi isključivo uz pomoć vektora, a da su za sada jedini potvrđeni vektori peščane mušice, počevši od 2013. godine, nakon više decenijske pauze, u okviru ove disertacije ponovo je uspostavljen entomološki nadzor ovih insekata. Entomološki nadzor otpočeo je 2013. godine prvo na teritoriji Autonomne Pokrajine Vojvodine, a već 2014. godine je proširen na jugoistočnu Srbiju i 2015. godine na zapadnu Srbiju sa Šumadijom. U periodu od 2013. do 2016. godine registrovano je prisustvo 10 vrsta peščanih mušica od kojih su 7 predhodno registrovane vrste a 3 vrste su nove za faunu Srbije. Dobijeni rezultati daju uvid u faunistički sastav flebotomina nakon višedecenijskog jaza u istraživanjima. U okviru ove disertacije dati su morfološki prikazi adulta, pregled distribucije i brojnosti za svih deset vrsta prisutnih u Srbiji. Pored toga izrađen je prvi ključ na srpskom jeziku za morfološku determinaciju odraslih mužjaka i ženki vrsta prisutnih u Srbiji, kao i vrsta koje se potencijalno mogu naći na teritoriji Republike Srbije. Determinacija na osnovu morfoloških karakteristika prvi put je potvrđena sekvencioniranjem COI regiona mitohondrijalnog gena i dobijene sekvence za vrste P. papatasi, P. neglectus, P. perfiliewi, P. tobbi, P. mascittii i P. balcanicus iz Srbije priključene su banci podataka GenBank. Prvi put je vršena analiza proteinskog spektra MALDI-TOF metodom i dobijeni rezultati za vrste P. neglectus, P. perfiliewi, P. sergenti, P. mascittii, P. balcanicus biće uvršteni u jedinstvenu bazu podataka koja je trenutno u osnivanju.

Phlebotomines (Diptera, Psychodidae, Phlebotominae) are small fragile insects commonly known as sand flies (in Serbian: peščane mušice, papatači). Females are feeding on blood and they are capable to transmit parasitic protozoans from genus Leishmania (causative agent of leishmaniasis) and several phleboviruses (causative agents of sand fly fevers). Intensive sand fly research in Serbia was conducted during the years of the leishmaniasis and sand fly fever outbreaks, mainly in the infested areas. Sand fly research in Serbia was initiated in 1947 and ended in 1990, soon after the sand fly population density significantly diminished and leishmaniasis has been considered eradicated. During this period presence of seven species from Phlebotomus genus were detected – Phlebotomus papatasi, P. perfiliewi, P. tobbi, P. neglectus, P. simici, P. sergenti and P. balcanicus. Although leishmaniasis in Serbia is considered to be eradicated, for the past two decades sporadic human and dog cases were reported. It is suspected that the number of reported cases is higher, but real number remains unknown due to the underreporting and misdiagnosing especially among canine populations. This information suggested that both parasite and vector species are present and implicated the possibility of autochthonous transmission. Regarding these information, sand fly surveillance is resumed in 2013. Entomological surveillance of sand flies started in 2013 in Vojvodina Province, in 2014 it was extended to south-east Serbia and in 2015 to west Serbia. In period 2013-2016 in total 10 species of sand flies were recorded. Seven species were previously detected and 3 are new for sand fly fauna of Serbia. Obtained data provide insight in composition of sand fly fauna of Serbia after a gap of several decades. Within this thesis, detailed morphological descriptions of each recorded species, their distribution around the world and Serbia are given and elaborated. For the first time, the key for morphological identification of species present in Serbia was designed in Serbian language (for males and for females, separately). Morphological identification of samples was for the first time confirmed by molecular methods and by MALDI-TOF method of protein profiling. Obtained sequences for P. papatasi, P. neglectus, P. perfiliewi, P. tobbi, P. mascittii and P. balcanicus are deposited in the GenBank, while obtained protein spectra for P. neglectus, P. perfiliewi, P. sergenti, P. mascittii and P. balcanicus will be attributed to special data bank (currently under establishment). Accepted on Senate on: 18.09.2016.