Srpska javnost o međunacionalnim odnosima u Socijalističkoj Autonomnoj Pokrajini Kosovo 1981-1989.

Abstract

Cilj doktorske disertacije je bio da se na osnovu srpske dnevne i nedeljne štampe istraži odnos srpske javnosti prema položaju srpskog stanovništva u SAP Kosovu u periodu od proleća 1981. do proleća 1989. godine. U disertaciji smo pažnju poklonili analizi međunacionalnih napetosti i stavovima političke, intelektualne i crkvene javnosti. Analizirali smo delovanje i ulogu političke elite, Srpske pravoslavne crkve i srpske stvaralačke inteligencije. Na osnovu njihovog delovanja i javnog stava izvukli smo sledeće zaključke: -Međunacionalni odnosi su narušeni izbijanjem velikih nereda albanskog stanovništva marta i aprila 1981. godine; -Posle nereda u SAP Kosovu 1981. godine, u srpski javni diskurs ušla su dva pojma: navodni „genocid” koji se vršio nad srpskim stanovništvom u SAP Kosovu i prinudno iseljavanje (etničko čišćenje) srpskog stanovništva iz SAP Kosova; -Oba pojma su ostala uklesana u srpsko javno mnjenje tokom proučavanog perioda kao nepromenjiva istina; oba pojma su proizašla iz teškog položaja odnosno ugroženosti srpskog stanovništva u SAP Kosovu, ali i iz političkih razloga; oba pojma su od samog početka izazivala različite reakcije u srpskoj javnosti i uticala na buđenje nacionalnih emocija; oba pojma su tokom 80-ih godina XX veka ostala u medijsko-propagandnoj sferi; -Položaj srpskog stanovništva u SAP Kosovu u proučavanom periodu bio je težak, što je vidljivo po podatku da je najveći broj krivičnih i prekršajnih dela između lica različitih nacionalnosti izvršen na štetu srpskog i crnogorskog naroda. Veliki broj krivičnih i prekršajnih dela koji su izvršeni nad srpskim i crnogorskim stanovništvom u SAP Kosovu doprineo je lakšoj politizaciji kriminala u srpskoj javnosti. Srpska javna glasila vršila su politizaciju i najmanjeg međunacionalnog ekscesa, pa su zato međunacionalni odnosi u SAP Kosovu posmatrani uglavnom kroz ekscesne situacije. -Težak položaj srpskog stanovništva u SAP Kosovu omogućilo je stvaranje njegove viktimizacije što se masovno koristilo u istupanju srpske političke, crkvene i intelektualne elite. Viktimizacija srpskog stanovništva od „albanskog neprijatelja” bio je glavni narativ u srpskim javnim glasilima tokom 80-ih godina XX veka. -Medijski konstruisani narativ viktimizacije srpskog stanovništva imao je političku pozadinu, pa je koncept viktimizacije srpske nacije bio stalno prisutan u srpskim sredstvima javnog informisanja. -Kao primarni problem u međunacionalnim odnosima u SAP Kosovu isticano je prinudno iseljavanje srpskog stanovništva. Od 1981. godine, iseljavanje je postalo ključan segment tretiranja međunacionalnih odnosa u SAP Kosovu. Problem iseljavanja srpskog i crnogorskog stanovništva iz pokrajine predstavljao je okosnicu preko koje su se prelamali skoro svi aspekti međunacionalnih odnosa u SAP Kosovu. -Međunacionalni odnosi u SAP Kosovu bili su dugogodišnja opsesivna tema u srpskim javnim glasilima od 1981. do 1989. godine; -U štampi je bila prisutna pojednostavljena interpretacija, konstrukcija, pa čak i mistifikacija stanja u međunacionalnim odnosima u SAP Kosovu. Napetostima u međunacionalnim odnosima u SAP Kosovu značajno su doprinosila pojedina sredstva javnog informisanja koja su različitim i jednostranim interpretiranjem pojedinih događaja podsticala antisrpsko i antialbansko raspoloženje i time širila prostor za razne manipulacije i podvajanja. -Gledano prema godinama, međunacionalni odnosi u SAP Kosovu bili su nestabilni tokom 1981. i 1982. godine. Međutim, tokom 1983. i 1984. godine vidljiv je napredak i poboljšanje u međunacionalnim odnosima, ali i u sveukupnom stanju. Međutim, međunacionalni odnosi u SAP Kosovu znatno su poremećeni od sredine 1985. godine i u narednim godinama progresivno su se pogoršavali. Kroz štampu je vidljivo da se od 1986. godine postepeno zaoštravao i gubio dijalog između srpskog i albanskog naroda i njihovih elita. Radikalizaciju u međunacionalnim odnosima u SAP Kosovu donela je 1987. godina, od kada su vidljive izražene deobe na nacionalnoj osnovi. Radikalizacija je vodila jedino mogućem rezultatu – potpunoj homogenizaciji i mobilizaciji dva naroda. Od 1988. godine dijalog između dva naroda počeo je progresivno da se gubi, da bi se između novembra 1988. i marta 1989. godine gotovo potpuno izgubio. Kako se gubio dijalog, tako su se pogoršavali međunacionalni odnosi. Međunacionalni odnosi u SAP Kosovu su stepen potpunog razdora dostigli krajem 1988. i početkom 1989. godine. -U drugoj polovini 80-ih godina XX veka problem nije više bio u međunacionalnim odnosima, već u odnosima u SR Srbiji. Suštinski je postojalo nejedinstvo oko promene Ustava iz 1974. godine, i u narodima, ali i u državnim i partijskim organima. Nejedinstvo se neminovno reflektovalo i na međunacionalne odnose u SAP Kosovu.