Determinante ponašanja potrošača na tržištu organskih proizvoda

Abstract

Smatra se da je bezbednost hrane jedno od najvažnijih pitanja u proizvodnji i preradi prehrambenih proizvoda. Organski proizvodi se proizvode na bazi uravnotežene upotrebe obnovljivih resursa i očuvanja zemljišta i vode u cilju poboljšanja kvaliteta životne sredine. Sve veći interes za organsku poljoprivredu podstakao je pojavu brojnih naučno istraživačkih radova koji upoređuju različite aspekte organske i konvencionalno proizvedene hrane. U našoj zemlji sve više potrošača spremno je da isproba organske proizvode i da shodno tome, izdvoji dodatna sredstva za kupovinu istih, jer smatraju da, u odnosu na konvencionalne proizvode, ovi proizvodi imaju više nutritivne vrednosti, kao i da time umanjuju zdravstvene rizike. Cilj doktorske disertacije bio je da se istraži segment potrošača organskih proizvoda u specifičnom okruženju Republike Srbije. Predmet istraživanja doktorske disertacije bio je da se identifikuju i analiziraju osnovne determinante koji opredeljuju ponašanje potrošača na tržištu organskih proizvoda. U cilju ostvarenja definisanog cilja istraživanja proces istraživanja je obuhvatio teorijski i empirijski deo. Kandidat je prvo izvršio pregled naučnih studija na temu ponašanja potrošača organskih proizvoda. Ovim putem identifikovane su značajne determinante u okviru modela ponašanja potrošača na tržištu organskih proizvoda. Istraživanje je završeno 2017. godine na uzorku od 311 ispitanika isključivo na teritoriji Republike Srbije. Za analizu podataka ove doktorske disertacije upotrebljen je statistički programski paket SPSS. Za testiranje postavljenih istraživačkih hipoteza korišćeni su odgovarajući metodi statističke analize: neparametarske tehnike analize (hi-kvadrat test nezavisnosti), korelaciona analiza i ordinalna logistička regresija. Na osnovu sprovedenog istraživanja došlo se do zaključaka o karakteristikama profila potrošača koji preferiraju organske u odnosu na konvencionalne proizvode. Rezultati istraživanja doktorske disertacije potvdili su da ne postoji statistički značajna veza sociodemografskih obeležja redovnih i neredovnih potrošača prilikom potrošnje organskih proizvoda. Posmatrana sociodemografska obeležja ispitanika, tačnije promenljive Starost i Mesečni prihodi domaćinstva, dala su značajan jedinstven doprinos predikciji Spremnosti da se plati viša cena za organske proizvode. Utvrđena je statistički značajna veza između II Spremnosti potrošača da plati višu cenu za organske proizvode i njegove procene nutritivnih svojstava. Procena nutritivnih svojstava imala je značajan pozitivan uticaj i opredelila je spremnost potrošača da izdvoji dodatna sredstva kako bi kupio organski proizvod. Potrošači koji su zainteresovani za kvalitet konzumirane hrane, spremniji su da plate premiju za organske proizvode. Na uzorku neredovnih potrošača, utvrđena je statistička značajnost isključivo za promenljivu Stručna sprema, koja je dala značajan jedinstven doprinos predikciji Proceni nutritivne vrednosti organskih proizvoda. Ova doktorska disertacija doprinosi naučnoj literaturi i dolazi do originalnih rezultata u pogledu faktora koji opredeljuju odluku potrošača prilikom kupovine organskih proizvoda. Navedene sociodemografske, ekonomske, sociološke, psihološke karakteristike potrošača koji preferiraju organske proizvode, predstavljaju polaznu osnovu za formiranje marketing strategije organskih proizvoda na teritoriji Srbije. Razumevanje stavova i motiva potrošača dodatno doprinosi naučnoj literaturi tako što identifikuje profil potrošača organskih proizvoda s tržišta organskih proizvoda koje se nalazi u razvoju. Rezultati ove doktorske disertacije u skladu su sa empirijskim rezultatima istraživanja koja su vršena u drugim zemaljama, ali se takođe došlo do originalnih zaključaka zasnovanih na profilu srpskih potrošača organskih proizvoda i shodno tome, ovi rezultati mogu se koristiti kao polazna tačka prilikom definisanja budućih istraživanja tipologije srpskih potrošača organskih proizvoda.