Poluge meke moći Sjedinjenih Američkih Država u politici prema Sovjetskom Savezu u vreme Hladnog rata

Abstract

Hladni rat je predstavljao rat ideologija bez presedana u istoriji. Nijedan drugi rat, ni pre ni posle ovog višedecenijskog hladnog sukoba između Sjedinjenih Američkih Država i Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika, nije bio rat koji se vodio u tolikoj meri u sferi meke moći kao Hladni rat. Odsustvo neposrednog oružanog sukoba između Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog Saveza učinilo je da se Hladni rat odvija kao takmičenje u sferi ekonomije, tehnologije i nauke, kao trka u nuklearnom i konvencionalnom naoružanju i kao svemirsko nadmetanje. Pored takmičenja u sferi tvrde moći, Sjedinjene Američke Države i Sovjetski Savez vodili su intenzivnu bitku u oblasti meke moći. Ovo je bio sukob između američke liberalno-demokratske ideologije i sovjetske marksističke ideologije. Svaka od ove dve zemlje težila je tome da ubedi građane one druge zemlje da je njen društveni i ekonomski sistem idealan i da je bolji i pravedniji od sistema njenog glavnog suparnika. Uzrok propasti Sovjetskog Saveza i komunizma u istočnoj Evropi nikada sa sgurnošću neće moći da bude određen. Okolnosti koje su dovele do raspada Sovjetskog Saveza, pada Berlinskog zida 1989. godine i urušavanja komunizma u Evropi ne mogu se svesti na skup vojnih, političkih, ekonomskih i društvenih činilaca koji su, nezavisno jedni od drugih, doveli do tektonskih promena u međunarodnim odnosima. Svi ovi činioci zajedno, isprepletani u kompleksnu mrežu poluga, učinili su da se Sovjetski Savez uruši i da Sjedinjenim Američkim Državama prepusti ulogu pobednika u Hladnom ratu. Pritom, Amerika nije bila samo vojni i ekonomski pobednik. Amerika je iz Hladnog rata izašla kao moralni i ideološki pobednik. Hladni rat predstavlja temu izuzetno velikog broja radova, ali mali broj tih radova se bavi analizom američko-sovjetskog sukoba u sferi meke moći. Stoga je cilj ovog istraživanja i rada rasvetljavanje, objašnjene i tumačenje poluga meke moći koje su Sjedinjene Američke Države institucionalizovale, pokrenule i upotrebile u ideološkoj borbi protiv Sovjetskog Saveza u vreme Hladnog rata. Međutim, Sjedinjene Američke Države nisu od svog nastanka u drugoj polovini 18. veka do Hladnog rata osmišljeno primenjivale svoju meku moć. Do Hladnog rata upotreba poluga meke moći bila praksa kojom su se Sjedinjene Američke Države bavile isključivo u vreme učešća u oružanim sukobima. Tek sa Hladnim ratom u Americi se javlja potreba za namenskom i osmišljenom upotrebom poluga meke moći. Odmah nakon Drugog svetskog rata Sovjetski Savez je počeo da vrši uticaj na druge zemlje šireći marksističku ideologiju i komunističke ideje. Osim širenja marksističke ideologije Sovjetski Savez je vodio i dobro osmišljenu kampanju protiv Sjedinjenih Američkih Država i američkog načina života. Američka administracija je kao odgovor na sovjetsku spoljnu politiku u periodu od 1946. do 1950. godine stvorila politiku obuzdavanja Sovjetskog Saveza i sovjetskog uticaja u svetu svim sredstvima. Ovo je podrazumevalo kako upotrebu poluga tvrde moći tako i primenu poluga meke moći. U to vreme u američkom društvu postojao je konsenzus o upotrebi političkih, vojnih i ekonomskih oruđa u borbi protiv Sovjetskog Saveza, ali je upotreba poluga meke moći bila predmet duge javne rasprave. Jedna od izuzetno važnih poluga meke moći su državni programi informisanja, odnosno ono što se u Sjedinjenim Američkim Državama smatra propagandom, a propaganda se od nastanka Sjedinjenih Američkih Država do danas smatra nečasnom delatnošću autokratskih režima. Sjedinjene Američke Države su u periodu neposredno nakon Drugog svetskog rata sprovele zakonske, institucionalne i strukturalne promene koje su omogućile trajno ustanovljavanje poluga meke moći zarad širenja američkih vrednosti, ideja i kulture i zarad ideološke borbe protiv Sovjetskog Saveza i sovjetske marksističke ideologije. Zakoni doneti u to vreme su na snazi i danas i pružaju okvir za mnogobrojne programe i aktivnosti na polju primene poluga meke moći po celom svetu.

The Cold War was a war without precedent in the history. No war before this prolonged cold conflict between the United States and the Soviet Union was waged that much in the realm of soft power as the Cold War. In the absence of an immediate armed conflict between the United States and the Soviet Union, the Cold War was conducted as a competition in the areas of economy, technology and science, nuclear and conventional weapons, as well as the space race. Besides the competition in the realm of hard power, the United States and the Soviet Union pursued an intensive battle in the realm of soft power. This was a conflict between the American ideology of a liberal democracy and the Soviet Marxist ideology. Each of the two attempted to persuade the citizens of the other country that its social and economic practice was an ideal one, better and more just than the other one. The source of the collapse of the Soviet Union and communism in Eastern Europe will never be fully determined. The circumstances that brought about the break-up of the Soviet Union, the fall of the Berlin Wall in 1989, and the fall down of communism in Europe cannot be summarized as an aggregation of military, political, economic and social factors that independently from each other led to the colossal changes in the world order. All of these factors, entangled together in a complex net, caused the implosion of the Soviet Union which left the United States as the winner in the Cold War. Yet, the United States was not only a military and economic victor, it resurfaced as a moral and ideological champion, as well. The Cold Was has been a theme of numerous papers but only a handful of these papers tackled the American-Soviet conflict in the realm of soft power. Thus, the objective of this research and dissertation is to shed the light, explain and construe the instruments of soft power that the United States institutionalized, put into motion and deployed in the ideological battle against Soviet Union in the Cold War. However, since its birth in the 18th century until the Cold War, the United States had not wielded its soft power strategically. Up to the Cold War, the soft power instruments were used exclusively during the times when the United States was involved in an armed conflict. Only in the Cold War, the need for intentional and thoughtful use of soft power instruments emerged. Soon after the end of the Second World War, the Soviet Union got set off to exert its influence by diffusing its Marxist ideology and communist values. In addition to spreading its ideology, the Soviet Union led a well-planned campaign against the United States and the American way of life. From 1946 to 1950, in response to the Soviet policy towards the United States, the American administration coined the policy of containment of the Soviet Union and the Soviet influence in the world. The policy of containment included both the use of the instruments of hard power and of soft power. At that time, there was a consensus in the American society on the use of political, military and economic means in fighting the Soviet Union, while the use of soft power instruments was a subject of a prolonged public discourse. Government information programs, perceived as propaganda in the United States, have always been a very important soft power instrument, and propaganda has been considered by Americans to be a dishonest activity of autocratic governments. In the period right after the Second World War, the United States implemented legislative, institutional and structural changes that allowed for permanent establishment of the soft power instruments. These foreign policy instruments made it possible for the United States government to diffuse American values, ideas and culture and to wage an ideological war against the Soviet Union and its Marxist principles. The acts adopted at that time are in place nowadays, and provide a legal framework for numerous programs and activities in the realm of soft power.