Gazdovanje šumama u zaštićenim područjima u Srbiji i realizacija konzervacionih ciljeva

Abstract

U radu je analizirano gazdovanje šumama u zaštićenim područjima u Srbiji, posmatrajući: 1) ekološke efekte gazdovanja, i 2) procese prilagođavanja gazdovanja konzervacionim potrebama. Površina zaštićenih područja je značajno porasla, ali ima malo informacija o njihovom doprinosu u realizaciji konzervacionih ciljeva. Pošto se u većini zaštićenih šumskih područja u Evropi aktivno gazduje, i dozvoljeno je korišćenje drvne biomase, informacije o efektima gazdovanja su neophodne. Glavna barijera u ekološkim evaluacijama gazdovanja je nepostojanje indikatora kojima bi se mogle izmeriti promene u ekosistemu, a koje nastaju kao rezultat primenjenih mera gazdovanja. Poslednjih godina se sve više ističe potencijal primene funkcionalnih indikatora, tj. indikatora koji se oslanjaju na informacije o funkcionalnim karakteristikama vrsta. U radu je stoga primenjen funkcionalni pristup za analizu ekološkog efekta gazdovanja. U te svrhe su odabrane karakteristike koje se povezuju sa sposobnošću vrsta za brzo usvajanje ili konzervisanje resursa, tj. određuju odgovor vrsta na promene u dostupnim resursima, a koje, na primer, nastaju usled uklanjanja drvne biomase: visina, specifična površina lista, sadržaj suve materije lista, sadržaj ukupnog azota i ukupnog fosfora. Iste se dovode i u vezu sa primarnom produktivnošću i dekompozicijom, procesima od značaja za očuvanje integriteta ekosistema. Pošto analiza odgovora funkcionalnih indikatora zahteva duži vremenski period posmatranja, u radu je osmišljen drugačiji pristup za izvođenje eksperimenta. U te svrhe su iskorišćeni Landsat satelitski snimci, tj. tri snimka sa vremenskim razmakom od 10 godina: 1994., 2005. i 2015. godina. Izvršena je digitalna klasifikacija snimaka prema sastavu šuma, nakon čega su detektovane promene u sastavu šuma za period od ukupno 20 godina. Ovi podaci su spojeni sa podacima o funkcionalnim karakteristikama vrsta, kako bi se utvrdile promene u funkcionalnoj kompoziciji. Poslednji korak je bio formiranje modela šumske krune, kroz koji je određen intenzitet seče. Koristeći podatke o promenama u gustini krune i promenama u funkcionalnoj kompoziciji, sproveden je eksperiment, tj. analiza efekta različitih nivoa intenziteta seče na promene u funkcionisanju šumskog ekosistema. Za sprovođenje ovog eksperimenta je odabran samo jedan deo Fruške gore, jer je cilj bio da se osmisli pristup za evaluaciju, prilagođen trenutnom konceptu gazdovan ja zaštićenim šumskim područjima, i ispita njegova praktičnost. Kao propratni podatak ovoj analizi, sprovedena je i komparativna analiza upravljača zaštićenih šumskih područja u Srbiji, kako bi se ispitao nivo ulaganja u konzervacione sposobnosti, kao ključnog procesa u implementaciji konzervacionih ciljeva. U digitalnoj klasifikaciji je postignuta visokapreciznost, sa ukupnom preciznošću 94,5% i Kapa koeficijentom 0,93. Potpuno spektralno razdvajanje je postignuto samo za Q. petraea od Tilia tomentosa, i sastojina u kojima se kao dominantne pojavljuju F. silvatica i Tilia tomentosa. Utvđeno je prodiranje F. moesiaca u šume Q. petraea, i apsolutno širenje vrste Tilia tomentosa, posebno u periodu nakon 2005. godine, a koja prema podacima o karakteristikama vrsta ima najveću kompetetivnu sposobnost u odnosu na druge ispitivane vrste drveća. Rezultati modela gustine krune ukazuju na postepeno proređivanje šume od 1994. ka 2015. godini, sa potpunim nestankom šuma guste krune na prelazu između 1994. i 2005. godine. Utvrđen je značajan efekat proređivanja šume na promene u funkcionalnoj kompoziciji. Sa višim intenzitetom proređivanja, CWM indikator se pomerio od konzervativnih karakteristika ka onima koje ukazuju na dominaciju vrsta sklonih brzom sticanju resursa. Prelaz koji je imao značajnog efekta na promene je prelaz iz šume sa gustinom krune većom od 65% u šumu gustine krune između 50-65%, a što bi moglo ukazivati i na prelaz u drugi režim funkcionisanja ekosistema. Konzervacioni ciljevi su još uvek slabo integrisani u gazdovanje šumama u zaštićenim područjima.

In this work, the forest management in protected areas of Serbia was analysed, following: 1) ecologic effects of management and 2) investments in capabilities essential for integration of conservation objectives. The size of protected areas has significantly grown, but there is a little information on their contribution to real conservation goals. Since in most of European protected forest areas is employed active management, the information on ecological effects of management is necessary. The main barrier in ecologic evaluations of managing is the absence of indicators, which could measure the changes in ecosystem, resulting from applied measures. Recently, the potentiality of functional indicators is more emphasized, i.e. indicators, which lean on information about functional traits of species. So, in this work functional approach was taken to analyse ecologic effects of forest management. For this sake were chosen characteristics, which are connected to capabilities of specie s to acquire or conserve resources, i.e. define the answer of the species on changes in available resources, caused by elimination of wooden mass, i.e. logging: height, specific leaf area, leaf dry matter cont ent, nitrogen content and phosphorus content. The same are connected to the processes of significance for conservation of ecosystem integrity (net primary productivity and decomposition). Since the analysis of functional indicators response demands a longer period of observation, another attitude of performing the experiment was conceptualized. For that purpose Landsat satellite image was used, i.e. three images in interval of ten years: 1994, 2005, and 2015. A digital image classification of forest composition was performed, after which the changes in forest composition were detected over the period of 20 years. These data were then connected with the data on functional characteristics of species to determine changes in functional composition. The last step was forming of forest canopy density model, through which was determined the intensity of logging. Using data on changes of forest canopy density model and changes in functional composition, an experiment was performed, i.e. analysis of effects of different levels of logging intensity on changes in forest ecosystem function. For the performing of this experiment was chosen just a part of Fruska gora, as the goal was to try to construct the evaluation approach, adapted to momentary concept of managing in protected forest areas and inspect its feasibility. As an accompanying data with this analysis was performed a comparative analysis of protected forest area managers in Serbia, to examine the level of investments in conservation capabilities, as the key process in implementing conservation goals.