Varijabilnost sadržaja odabranih fenolnih jedinjenja u ekstraktima plodova pet šumskih drvenastih vrsta sa različitih staništa u Srbiji

Abstract

Šumske drvenaste vrste (potencijalno) jestivih i/ili korisnih plodova, označene kao samoniklo voće, predstavljaju važan deo specijskog diverztiteta u šumskim ekosistemima Srbije. Vrste Rosa canina L. (Rosaceae), Crataegus monogyna Jacq. (Rosaceae), Prunus spinosa L. (Rosaceae), Cornus mas L. (Cornaceae) i Cornus sanguinea L. (Cornaceae), iako relativno česte u flori Srbije, još uvek nisu dovoljno proučene sa fitohemijskog, kao ni sa ekološko-hemijskog aspekta. Kvalitativna i kvantitativna LC/MS-MS analiza sadržaja određenih hemijskih jedinjenja u populacijama sa međusobno udaljenih staništa, kao i u pojedinačnim jedinkama na mikrostaništu, kao osnovni cilj ovog rada, pružila je informacije o sintezi specifičnih sekundarnih metabolita kao odgovoru na kompleks ekoloških faktora na staništu. Hemijska karakterizacija odabranih vrsta urađena je identifikacijom i kvatifikacijom fenolne kiseline (neohlorogena kiselina [5-Okafeoilhinska kiselina]) i pet flavonoida (kvercituron [kvercetin-3-O-glukuronid], hiperozid [kvercetin-3-O-galaktozid], rutin [kvercetin-3-O-rutinozid], izokvercetin [kvercetin-3-Oglukozid] i kvercitrin [kvercetin-3-O- ramnozid]) u metanolnim ekstraktima svežih plodova uzorkovanih iz tri prirodne populacije svake vrste. Geografska udaljenost istraživanih populacija (Avala, Zlatarsko jezero i Ozren) omogućila je analizu povezanosti sadržaja ispitivanih fenolnih jedinjenja sa različitim sredinskim uslovima. U metanolnim ekstraktima svežih plodova vrsta R.canina, C. mas i C. sanguinea detektovano je prisustvo svih šest analiziranih fenolnih jedinjenja: neohlorogene kiseline, kvercetin-glukuronida, -galaktozida, -rutinozida, -glukozida i -ramnozida, dok kod vrsta C. monogyna i P. spinosa prisustvo kvercetin-glukuronida nije utvrđeno. U poređenju sa literaturnim podacima ispitivanja plodova kultivisanih i divljih vrsta koje se smatraju bogatim izvorima analiziranih fenolnih jedinjenja (prirodnih antioksidanata), predstavljeni rezultati pokazuju da se prirodne populacije pet šumskih vrsta sa teritorije Srbije odlikuju veoma visokim sadržajem ovih jedinjenja. Ispitivane vrste se značajno razlikuju kako po sadržaju analiziranih fenolnih jedinjenja u ukupnom uzorku, tako i po njihovom procentualnom učešću i varijabilnosti sadržaja. Kod svih ispitivanih vrsta je utvrđen manji ili veći stepen interpopulacione varijabilnosti, a hemometrijskom analizom je utvrđeno koja od ispitivanih jedinjenja najviše doprinose razlikama između populacija...