Kvajnova naturalistička epistemologija

Abstract

Moderna epistemologija je disciplina koju nam je u nasleđe ostavio veliki francuski filozof Rene Dekart, i uobičajeno se smatra da je u pitanju tipično filozofska disciplina čijim se problemima, prema tome, isključivo možemo baviti i filozofskim (spekulativnim) istraživačkim sredstvima. U novije vreme međutim, javila se ideja za naturalizacijom epistemoloških istraživanja koja podrazumeva da bi umesto filozofskim, problemima znanja bilo moguće pristupiti objektivnim istraživačkim tehnikama koje karakterišu metodologiju prirodnih nauka. Ovo je stanovište koje je između ostalog zastupao i američki filozof Vilard Van Orman Kvajn, čiji će predlog za reformom epistemoloških istraživanja, odnosno, za njihovom naturalizacijom biti predmet ovog rada. Međutim, taj predlog će, kao što ćemo videti, ostaviti prostor za bitno različite interpretacije na kojim bi prepostavkama pomenutu reformu trebalo sprovesti. Naime, u savremenoj literaturi preovlađuju tri tipa tumačenja Kvajnovog apela za reformom epistemoloških istraživanja: bihejvioristički, koji je u većoj meri zastupao Kvajn, ali i koherentistički i fizikalistički za koje će se zalagati neki od njegovih interpretatora. Međutim, dok su prve dve od ovih opcija po našem mišljenju neprihvatljive jer nisu u stanju da obezbede neophodnu autonomnost epistemološkom istraživačkom kontekstu, iako drugačijim, pokušaćemo da pokažemo kako je i fizikalizam opterećen teškoćama koje ga čine neodrživom pozicijom kada je reč o epistemološkim istraživanjima. Uprkos tome, smatramo da u Kvajnovom predlogu ima vrednih uvida, kao i da se iz neuspeha dosadašnjih tumačenja mogu izvući važne pouke kako po pitanju pozicije koju bi u njegovoj interpretaciji trebalo zauzeti, tako i – što je u bliskoj vezi s ovim – mogućnosti reforme epistemoloških istraživanja uopšte. Drugim rečima, poučeni slabostima Kvajnovog predloga i njegovih interpretacija, zastupaćemo tezu da je epistemološkim istraživanjima u krajnjoj instanci moguće pristupiti sa jedne od dve međusobno inkompatibilne teorijske pozicije: tradicionalne ili kartezijanske, i kantijanske. S tim u vezi, razmatraćemo mogućnost uspostavljanja tog fundamentalnog nivoa istraživanja kakav je epistemološki na koji je Kvajn morao da pretenduje, ali povezujući ga sa gledištima koja bi trebalo da nam omoguće njegovu sintezu sa Kantovim pristupom kao po našem mišljenju, jedinom pravom alternativom tradicionalnom programu. Iako će podrazumevati usvajanje svojevrsne kompromisne pozicije koju ne bismo mogli da pripišemo Kvajnu, i zbog čega je neizvesno da bi to bila interpretacija koju bi on podržao, osim što bi sačuvala određene naturalističke elemente, takođe verujemo i da bi to bila interpretacija koja bi konačno ispunila većinu zahteva koje je pred epistemološka istraživanja sam Kvajn postavio

Modern epistemology is a discipline that we inherited from the great French philosopher René Descartes, and it is usually considered to be a typically philosophical discipline, whose problems could therefore be addressed only by philosophical (speculative) methods of enquiry. Recently, however, an idea of the naturalisation of epistemological enquiry has emerged, which implies that problems of knowledge could be addressed not by philosophical methods, but by objective techniques of enquiry that characterise the metodology of natural sciences. This is a viewpoint held by the american philosopher Willard Van Orman Quine, whose proposal for the reform of epistemological enquiry, that is, for the naturalisation, will be the topic of this work. However, this proposal, as we shall see, makes room for fundamentally different interpretations on which the above reform should be based. Namely, in contemporary literature there are three prevailing types of interpretation of Quine's appeal for the reform of epistemological enquiry: behaviouristic, advocated mostly by Quine, but also coherentistic and physicalistic, that some of his interpreters advocate. However, while the first two options are, in my opinion, unacceptable because they are unable to provide the necessary autonomy for the epistemological context of enquiry, I will try to show that physicalism is also burdened with difficulties that, although different, make it an unsustainable position when it comes to epistemological enquiry. Nevertheless, I argue that there are certain valuable insights in Quine's proposal, and that we can draw important lessons from the failures of previous interpretations as regards the position that should be taken in the interpretation, as well as – which is closely related – the possibility of the reform of epistemological enquiry in general. In other words, having learned from the weaknesess of Quine's proposal and his interpretations, I will argue that the epistemological questions could ultimately be approached only from one of the two mutually incompatible theoretical positions: traditional or Cartesian, and Kantian. Accordingly, I will examine the possibility of establishing this fundamental domain of enquiry such as epistemological that Quine had to commit himself to, but connecting it with the views that should enable its synthesis with Kant's approach as, in my opinion, the only real alternative to the traditional programme. Although this will imply the adoption of a kind of intermediate position that could not be attributed to Quine, which makes it uncertain that this would be the interpretation he would support, apart from preserving certain naturalistic elements, I also believe that this interpretation would in the end fulfil most requirements that Quine has set for epistemological enquiry.